Podczas starań o dziecko lub podczas samej ciąży, mówi się wiele o zdrowym odżywianiu i suplementacji. A jeśli chodzi o to drugie, to pierwszym skojarzeniem zawsze będzie kwas foliowy. Dlaczego? Czy faktycznie jest tak aż tak istotny? Na czym polega jego fenomen? I do czego jest on nam potrzebny?
Czym jest kwas foliowy?
Kwas foliowy nazywany również witaminą B9 lub folacyną, należy do grupy folianów, która odgrywa istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Prawidłowa podaż witaminy B9 jest szczególnie ważna w okresie przed oraz w trakcie ciąży, ze względu na przeciwdziałanie występowaniu wad cewy nerwowej u dziecka.
Do czego potrzebny jest kwas foliowy?
- jest niezbędnym czynnikiem regulującym wzrost i funkcjonowanie komórek;
- ma pozytywny wpływ na wagę i rozwój noworodków;
- bierze udział w przekazywaniu cech dziedzicznych, tworzenia DNA;
- bierze udział w procesach krwiotwórczych, zapobiega anemii – jest odpowiedzialny za podział, regulowanie i dojrzewanie czerwonych krwinek;
Jest strażnikiem układu nerwowego
Kwas foliowy ma pozytywny wpływ na rozwój układu nerwowego i mózgu u dzieci. Poprawia nastrój i uspokaja. Uczestniczy w syntezie „hormonu szczęścia” – serotoniny, działającej kojąco i uspokajająco (zdrowy sen!). Zapobiega powstawaniu depresji i pobudza do działania. Z jego udziałem powstaje noradrenalina, która jest odpowiedzialna za aktywność i energię. Chroni także organizm przed nowotworami (szczególnie rakiem szyjki macicy). Uczestniczy w tworzeniu soku żołądkowego, zapewnia sprawne działanie wątroby, żołądka i jelit.
Skutki niedoborów kwasu foliowego
U dziecka m.in.:
- wady ośrodkowego układu nerwowego,
- rozszczep warg i podniebienia u dziecka,
- wady serca,
- wady układu moczowego,
- przedwczesny poród,
- zbyt niska masa urodzeniowa dziecka,
- spowolnienie wewnątrzmacicznego wzrostu płodu.
Według badań, suplementacja kwasem foliowym w okresie poprzedzającym ciążę wiąże się z mniejszym ryzykiem zaburzeń autystycznych.
U kobiet m.in.:
- niedokrwistość megaloblastyczna, która cechuje się zmęczeniem, omdleniami oraz nieregularną pracą serca;
- depresja, uczucie przemęczenia i kłopoty z koncentracją, bezsenność, stany lękowe, kołatanie serca;
- zaburzenia w trawieniu, biegunka, zmniejszony apetyt;
- zahamowanie wzrostu i odbudowy komórek, stany zapalne błon śluzowych.
Jakie są aktualne rekomendacje dotyczące suplementacji kwasu foliowego w ciąży?
W najnowszych rekomendacjach dotyczących suplementacji w czasie ciąży, Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (PTGiP) rekomenduje:
- Przyjmowanie kwasu foliowego w dawce 0,4mg/dobę przez wszystkie kobiety w okresie rozrodczym.
- W I trymestrze ciąży (do 12 t.c.) przez kobiety bez dodatkowych czynników ryzyka przyjmowanie kwasu foliowego w dawce 0,4-0,8 mg/dobę.
- W II i III trymestrze ciąży (po 12 t.c.) przez kobiety bez dodatkowych czynników ryzyka przyjmowanie kwasu foliowego w dawce 0,6-0,8 mg/dobę.
Jeżeli w historii rodziny kobiety po przeprowadzonym wywiadzie, występuje ryzyko występowania wad cewy nerwowej u dziecka, to wówczas PTGiP rekomenduje przyjmowanie 4 mg/dobę kwasu foliowego, przez co najmniej 4 tygodnie przed planowanym zajściem w ciążę i do 12. tygodnia ciąży.
Dodatkowo PTGiP wskazuje grupy kobiet tzw. podwyższonego ryzyka. Do tej grupy eksperci zaliczają kobiety:
- z cukrzycą typu I lub II przed ciążą;
- stosujące leki: przeciwpadaczkowe, metotreksat, cholestyraminę, metforminę, sulfadiazynę;
- stosujące używki;
- z niewydolnością wątroby lub nerek;
- z BMI 30 i wyższym;
- po operacjach bariatrycznych;
- z chorobami przewodu pokarmowego (Ch. Leśniewskiego-Crohna, celiakia, colitis ulcerosa).
Takim kobietom PTGiP rekomenduje się przyjmowanie folianów (kwas foliowy i/lub aktywne foliany) w dawce 0,8 mg/dobę, co najmniej 3 miesiące przed planowanym zajściem w ciążę, przez całą ciążę i w okresie laktacji.
Produkty bogate w kwas foliowy
Oprócz znanych i stosowanych suplementów kwas foliowy znajdziemy również w naturalnych produktach zarówno pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Daje to możliwość jego prawidłowego zbilansowania osobom spożywającym wszystkie grupy produktów oraz tym, którzy stosują różne diety eliminacyjne np. dietę wegańską.
Szczególnie bogatym źródłem kwasu foliowego w codziennej diecie są przede wszystkim surowe warzywa liściaste np. kapusta, szpinak, kapusta, a także brokuł, groszek zielony, rośliny strączkowe czy buraki. Dobrym źródłem folianów są również orzechy i ziarna zbóż. Natomiast w przypadku produktów odzwierzęcych podroby są surowcem, który dostarcza najwięcej kwasu foliowego do organizmu. Inne produkty, które istotnie mogą wpłynąć na podaż witaminy B9 to sery, drożdże, jaja. Produkty mleczne, mięso oraz ryby i owoce zawierają niewielkie ilości kwasu foliowego oraz jego pochodnych.
Warto pamiętać, że kwas foliowy jest podatny na działanie czynników zewnętrznych takich jak promienie słoneczne, temperatura czy dostęp tlenu. Długotrwałe przechowywanie, obróbka termiczna wpływają na niekorzyść. Straty witaminy B9 mogą sięgać od 40 do nawet 90%! Aby uniknąć strat kwasu foliowego, warzywa i owoce należy przechowywać w miejscu ciemnym i spożywać je w postaci surowej oraz ograniczyć obróbkę termiczną do koniecznego minimum i tak przygotowane produkty spożywać od razu po podaniu.
Podsumowanie
Coraz więcej mówi się o przygotowaniu do ciąży. Ma to absolutnie swoje uzasadnienie. Większe spożycie folianów jest kluczowe i zalecane już na kilka miesięcy przed zajściem w ciążę oraz w ciągu I trymestru. Wynika to z faktu, iż mózg oraz rdzeń kręgowy dziecka zostają wykształcone w pierwszym miesiącu ciąży. Badania wskazują, że deficyt witaminy B9 u kobiet w ciąży powoduje wzrost liczby urodzeń dzieci z niską masą urodzeniową lub wrodzonymi wadami serca. Odpowiednio zbilansowana dieta to klucz do zdrowia zarówno dziecka, jak i mamy.
Autor: Jolanta Kasprowicz , Dietetyk Psychodietetyk
