Fizjologiczne dojrzewanie ośrodkowego układu nerwowego (oun) i narządów zmysłów oraz przebywanie w środowisku odpowiednio bogatym w bodźce, warunkują prawidłowy rozwój psychoruchowy dziecka. Na niego ma wpływ harmonijny rozwój w głównych sferach. Są nimi lokomocja i kontrola postawy, koordynacja wzrokowo-ruchowa, mowa i sfera indywidualno-społecznych.

Prawidłowy rozwój ruchowy dziecka polega na stopniowym uczeniu się coraz bardziej złożonych czynności ruchowych, dzięki rozwojowi reakcji prostowania i równowagi w przestrzeni oraz zastępowaniu nimi odruchowych reakcji pierwotnych. Dzieje się to z równoczesnym zdobywaniem aktywnej antygrawitacyjnej pracy mięśni. Rozwój wszystkich zdrowych dzieci jest niejednakowy, ale odznacza się pewną prawidłowością. Następuje on zgodnie z tak zwanymi prawami rozwoju. Są to: prawo cefalokaudalne, czyli osiąganie sprawności poszczególnych części ciała od głowy, ku bardziej oddalonych od niej części ciała, oraz prawem proksymalno-dystalnym, mówiącym o rozwoju postępującym od głównej osi ciała na zewnątrz. Duże znaczenie ma rozwój prawidłowego czucia własnego ciała i czucia jego ruchu w przestrzeni, które kształtuje się również stopniowo.

Po narodzinach

W pierwszym okresie życia przypadającym od urodzenia do 1 . miesiąca życia, napięcie mięśni jest wyraźnie wzmożone w grupach mięśni zginaczy. Ruchy mają charakter uogólniony, nieskoordynowany i bezcelowy. Wykładnikiem stopnia dojrzałości noworodka i rozwoju jest obecność charakterystycznych i odpowiednio nasilonych, niezbędnych dla samodzielnego podjęcia czynności życiowych, odruchów, z którymi dziecko się rodzi. Odruchami tymi są: odruch szukania, ssania i połykania, płaczu, chwytny dłoni i stóp, cofania, stąpania, b jest wrócona w bok- ułożenie asymetryczne a ciężar ciała spoczywa na policzku i barkach. Pod koniec okresu noworodkowego dziecko nadal, opierając się o podłoże barkami, zaczyna nieznacznie unosić głowę do góry i przekręcać ją na boki. Kończyny górne znajdują się pod klatką piersiową. W leżeniu tyłem (na grzbiecie) ułożenie jest podobne, ale zgięcie mniej wyraźne z powodu obecności odruchu toniczno-błędnikowego. Kręgosłup jest łukowato wygięty ku tyłowi jak w ułożeniu wewnątrzmacicznym.

Niemowlę do 3. miesiąca życia

Drugi etap rozwoju ruchowego przypada od 2. do 3. miesiąca życia. Wzorce postawy mają już pewne cechy wyprostu i odwiedzenia. Nadal dominacją dla tego okresu jest asymetria w ułożeniu. Przeważa asymetria ze zwrotem głowy w prawo. W leżeniu przodem niemowlę unosi głowę coraz wyżej i potrafi utrzymać ją w górze dłużej niż poprzednio. Unoszenie jest nadal asymetryczne – głowa jest zwrócona w bok. Około 3 miesiąca życia niemowlę zaczyna kontrolować symetryczne ustawienie głowy. Unosząc ją do góry, zwalnia z funkcji podporowych najpierw policzki – 1 m życia, a później barki. Umożliwia to wysunięcie kończyn górnych spod klatki piersiowej nieznacznie w bok.

W 3. miesiącu niemowlę, unosząc jeszcze głowę, wysuwa kończyny górne do boku i przodu. Umożliwia mu to wykonanie podporu na przedramionach. Łokcie znajdują się wtedy poza linią barków. Wykształca się wtedy wygięcie kręgosłupa szyjnego ku przodowi – lordoza lędźwiowa. W leżeniu tyłem dziecko potrafi już trzymać głowę symetrycznie. Oznacza to, że osiągnęło zrównoważenie pracy grupy mięśni zginaczy i prostowników szyi. Zmienia się położenie kończyn górnych. Obręcz barkowa obniża, zmienia się ustawienie łopatek, które również obniżają się. Stopniowe zwiększenie ruchu kończyn górnych w kierunku przywiedzenia, doprowadza do umiejętności łączenia rąk nad klatką piersiową oraz zapoczątkowania budowania odpowiedniego napięcia mięśni wzdłuż głównej osi ciała i tworzenia tak zwanej środkowej orientacji. Czucie głównej osi ciała jest podstawowa nie tylko dla prawidłowego rozwoju schematu ciała oraz odczuwania obu stron ciała.

W leżeniu przodem coraz wyższe, symetryczne ustawienie głowy umożliwia dalsze wysuwanie kończyn górnych do przodu i doskonalenie podporu na przedramionach.

Kolejne etapy

W 4. miesiącu życia w podporze na przedramionach łokcie znajdują się na jednej linii ze stawami barkowymi, by w 5. miesiącu znaleźć się przed nimi. Taka pozycja ułatwi opanowanie przez niemowlę podporu na kończynach górnych wyprostowanych w stawach łokciowych i całych dłoniach.

W tym okresie niemowlę leżąc na brzuchu nadal doskonali kontrolowanie ustawienia głowy w przestrzeni. Unosi ją coraz wyżej, rozgląda się dookoła, spostrzega otaczające przedmioty, które chce chwycić i poznać. Staje się przez to bardziej aktywne. Wykonuje wiele czynności ruchowych, które zawierają nie tylko opanowane wcześniej ruchy zgięcia, wyprostu, odwiedzenia i przywiedzenia ale rozpoczyna pierwsze ruchy (wzorce) bocznego zgięcia ciała, które daje początek bardziej złożonemu ruchowi jakim jest rotacja.

W leżeniu tyłem, charakterystycznymi ruchami w tym okresie jest chwytanie otwartymi rękoma. Odruch chwyty dłoni już nie występuje, najpierw za kolana – 4 miesiąc, a później za stopy 5-6 miesiąc. Ten wzorzec ułożenia świadczy o zrównoważeniu napięcia mięśni zginaczy i prostowników całego ciała. We wzorcu tym dziecko wyprostowanymi w stawach łokciowych kończynami górnymi chwyta swoje stopy. Kończyna dolne są zgięte w biodrach a wyprostowane w kolanach. Taki sam wzorzec, tylko w innym ustawieniu tułowia – przy uniesieniu tułowia o 90% – będzie występował w pozycji siedzącej i w pozycji czworaczej. Ruchy wykonywane przy sięganiu do kolan i chwytaniu stóp, powodują zwiększenie zakresu ruchu rotacji zewnętrzej w stawach barkowych i odwracania (supinacji) przedramion. W tym okresie pierwotne reakcje odruchowe zostają hamowane przez dojrzewające wyzsze struktury mózgowe.

Pół roku

W kolejnym etapie rozwoju ruchowego dziecka doskonalą się ruchy (wzorce) rotacji, które powstają wcześniej. Od 6. miesiąca rozwój ruchów rotacyjno-skrętnych jest bardzo wyraźny i umożliwia odciążenie jednej strony ciała i sięganie po przedmiot ręką po stronie odciążonej, podczas gdy druga kończyna górna jest podparta. Wówczas niemowlę doskonali obroty na boki, brzuch i grzbiet z coraz większą kontrolą. W leżeniu tyłem – na plecach charakterystycznym ruchem jest unoszenie kończyn dolnych w górę, chwyt za stopy i wkładanie ich do ust. Jest to tak zwany wzorzec ręka -noga-usta. W następnym 7. miesiącu życia dziecko opanowuje nowe, coraz trudniejsze zręczności ruchowe. Posadzone, potrafi na chwilę utrzymać pozycję siedzącą, podpierając się rękoma z boków. Kręgosłup w odcinku lędźwiowym jest często jeszcze wygięty ku tyłowi – wygięcie to jest nazwane kifozą.

Pierwsze poruszanie się

Około 8. miesiąca życia niemowlę porusza się po podłodze ruchami amfibi. Wykorzystuje umiejętność prawidłowego przenoszenia ciężaru ciała z jednej strony na drugą. Następnie pełza wspak (w tył) wokół (często ten ruch nazywany jest piwotowaniem) i w przód. Symetryczny toniczny odruch szyjny (STOS) – występujący od czasu kiedy ATOS, mający znaczenie w przygotowaniu dziecka do obrotów wyraźnie zmniejsza swoje nasilenie, ułatwia dziecku osiąganie pozycji czworaczej. Obecne w tym czasie reakcje prostowania, umożliwiają dziecku przygotowanie się do przyjęcia wyższych pozycji, takich jak czworaczej, siadu bokiem i siadu płaskiego. Reakcjami prostowania są: reakcja szyjna prostująca, reakcja typu śrubowe (spiralnego) prostująca głowę błędnikowa, reakcja Landaua i reakcja spadochronowa. Występowanie reakcji spadochronowej, często już rozpoczynającej się między 6. a 7. miesiącem życia, oznacza że niemowlę zintegrowało wzrok z układem czucia powierzchniowego, głębokiego i równowagą.

Samodzielne siadanie

Najczęściej między 8. a 10. miesiącem życia dziecko zaczyna samodzielnie siadać. Początkowo siad, tak samo jak początkowe okresy wszystkich innych pozycji, nie jest zbyt pewny. Lecz w miarę rozwijania się i doskonalenia reakcji równoważnych, staje się coraz pewniejszy.

Reakcje równowagi pojawiają się prawie równocześnie z reakcjami prostowania i doskonalą się w osiąganych przez dziecko coraz wyższych pozycjach. Zapewniają one utrzymanie równowagi podczas zmieniającego się podczas ruchu środka ciężkości. Występowanie reakcji równowagi jest wyrazem współdziałania pracy kory mózgowej, jader podkorowych i móżdżku. W pozycji siedzącej zwolnienie kończyn górnych z funkcji podporowych pozwala na rozwój sprawności manualnych. Ruchy sięgania pojawiają się również w stałej kolejności: najpierw w przód – od 3 miesiąca życia. Później w górę do poziomu głowy, powyżej głowy, w bok i za siebie.

Około 9. miesiąca życia dziecko zaczyna czworakować, by ok. 12-14. miesiąca życia wykonać pierwsze próby samodzielnego chodzenia. W okresie przechodzenia z pozycji czworaczej do pozycji wyższych, takich jak klęk prosty, klęk jednonóż i wstawanie, kształtuje się lędźwiowe wygięcie kręgosłupa ku przodowi.

Bardzo ważnedla prawidłowego rozwoju dziecka jest środowisko w jakim wychowuje się dziecko. Nasze pociechy mają neurony lustrzane co oznacza że odzwierciedlają np. nasz uśmiech. Warto o tym pamiętać i często przytulać bobasa i się do niego uśmiechać.

Autor: Anna Kotynia, fizjoterapeutka dziecięca
rehabilitacja-pruszcz.pl/